ROLA I UPRAWNIENIA OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO W POSTĘPOWANIU KARNYM

Data publikacji: 2021-12-09

 Mało kto jednak wie, że niemal w każdej sprawie oskarżycielem może stać się również osoba pokrzywdzona danym przestępstwem i wówczas działa jako tzw. oskarżyciel posiłkowy uboczny, który występuje obok oskarżyciela publicznego (co do zasady prokuratora). Zgodnie z art. 53 kodeksu postępowania karnego:

„W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.”

Jeśli więc przykładowo oskarżony popełnił przestępstwo kradzieży należącej do nas rzeczy ruchomej, to wówczas możemy występować obok prokuratora jako oskarżyciel posiłkowy. Pamiętać należy, że zgłoszenie swojego udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego może nastąpić do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, zatem prawo to można urzeczywistnić na pierwszej rozprawie, później tracimy taką możliwość. Co również istotne Sąd nie może sprzeciwić się wnioskowi pokrzywdzonego o udział w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego, ale może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych w postępowaniu, jeśli ich ilość utrudniałaby prowadzenie postępowania sądowego.
Dlaczego warto występować w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego? Jako osoby pokrzywdzone w naszym interesie jest (z punktu widzenia chociażby poczucia sprawiedliwości lub ekonomicznego) aby postępowanie sądowe zakończyło się wyrokiem skazującym. Jako oskarżyciel posiłkowy zyskujemy w postępowaniu karnym szereg uprawnień, z których możemy korzystać nawet gdy prokurator cofnie akt oskarżenia.
Do najważniejszych uprawnień oskarżyciela posiłkowego należy:

1. Dostęp do akt sprawy – możemy je przeglądać, wykonywać fotokopie, wnosić o odpisy kart;
2. Inicjatywa w postępowaniu dowodowym poprzez zgłaszanie wniosków dowodowych z dokumentów, przesłuchań świadków, wnioski o powołanie biegłych;
3. Możliwość czynnego udziału w rozprawach (zadawanie pytań oskarżonym i świadkom) oraz prawo do wypowiedzi odnośnie do złożonych wyjaśnień oskarżonego;
4. Możliwość wygłoszenia mowy końcowej;
5. Możliwość złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku Sądu, a także wniesienia apelacji od wyroku Sądu I Instancji.

Powyższe przedstawienie najważniejszych uprawnień oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu karnym prowadzi do wniosku, że dzięki tej roli zyskujemy przede wszystkim większy wpływ na przebieg postępowania sądowego. W szczególności duże znaczenie ma inicjatywa dowodowa, dzięki której pokrzywdzony może zgłaszać wnioski dowodowe i zadbać o należyte rozpoznanie sprawy. Oskarżyciel posiłkowy jako strona w postępowaniu karnym może ustanowić pełnomocnika w osobie adwokata, co zapewni mu profesjonalne prowadzenie sprawy przed Sądem.

W polskim prawie karnym wyróżnić należy także oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, w odróżnieniu od powyżej opisanego oskarżyciela posiłkowego ubocznego, oskarżyciel subsydiarny wnosi tzw. subsydiarny akt oskarżenia. Subsydiarny akt oskarżenia zastępuje akt oskarżenia oskarżyciela publicznego. Jest on konieczny w sytuacji, gdy prokurator nie zamierza wnieść aktu oskarżenia. Jednak, aby pokrzywdzony mógł wnieść subsydiarny akt oskarżenia i tym samym stać się oskarżycielem posiłkowym musi wyczerpać pewną drogę procesową.

Przedstawiając powyższe na praktycznym przykładzie osoba pokrzywdzona w pierwszej kolejności składa zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez osobę lub osoby podejrzewane. Załóżmy, że organy ścigania jednak nie znajdują podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i wydają postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub w dalszym etapie postępowania postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia), wówczas pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie do Sądu właściwego ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. Jeśli Sąd uwzględni zażalenie organy ścigania będą obowiązane do prowadzenia postępowania przygotowawczego w dalszym ciągu. Jeśli organy ścigania ponownie umorzą postępowanie lub odmówią jego wszczęcia, wówczas pokrzywdzony zyskuje prawo do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. Subsydiarny akt oskarżenia musi zostać sporządzony i wniesiony przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcę prawnego) w terminie miesiąca od wydania ponownego (drugiego) postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia lub umorzenia śledztwa lub dochodzenia. Niestety, jeśli Sąd nie uwzględni zażalenia pokrzywdzonego na pierwsze postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia) wówczas droga do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia zostaje zamknięta. Ustawodawca przyjmując takie rozwiązanie miał na celu zapobiec nieustannemu wszczynaniu postępowania przygotowawczego w sytuacjach, gdzie do przestępstwa oczywiście nie doszło. Rola oskarżyciela posiłkowego zarówno ubocznego jak i subsydiarnego jest wymagająca pod względem świadomości prawnej i znajomości procedury karnej, dlatego w pełni uzasadnione jest ustanowienie w takim przypadku profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata, który już w trakcie porady omówi strategię procesową i urzeczywistni ją w trakcie postępowania przygotowawczego i sądowego. Wówczas zyskamy gwarancję, że w danej sprawie wyczerpaliśmy wszelkie możliwości zmierzające do ukarania sprawcy przestępstwa.