RODZAJE TESTAMENTÓW I SPOSOBY ICH SPORZĄDZANIA

Data publikacji: 2021-08-19

Testament jest jedyną dopuszczalną formą oświadczenia woli celem rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. W przypadku braku testamentu, majątek po zmarłym jest dziedziczony na podstawie i w myśl zasad Kodeksu Cywilnego. Polskie prawo przewiduje różne rodzaje i formy testamentu, w niniejszym artykule nawiążę do jego najpopularniejszych form, zwracając uwagę na kluczowe wymogi, jakie powinna spełniać poszczególna forma testamentu.

Już w tym miejscu pragnę podkreślić, że prawo do sporządzenia testamentu mają wyłącznie osoby pełnoletnie i posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Testament można sporządzić i odwołać tylko osobiście, nie można tego dokonać przez pełnomocnika. Testament może zawierać oświadczenie woli tylko jednego spadkodawcy, a co za tym idzie niemożliwe jest np. wspólne sporządzenie testamentu przez małżonków.

Ustawodawca wyróżnia dwie formy testamentów zwykłe i szczególne. Do testamentów zwykłych należą testament holograficzny (własnoręczny), testament notarialny i testament allograficzny (urzędowy). Do testamentów szczególnych zaliczają się testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy.

Najczęściej występującym testamentem jest testament holograficzny, który jest testamentem sporządzanym własnoręcznie przez spadkodawcę. Testament holograficzny musi być napisany w całości własnoręcznie, musi być podpisany i powinien zawierać datę. Testator nie musi informować innych osób o sporządzeniu testamentu, nie ma wymogu sporządzenia go w obecności świadka. Należy zwrócić uwagę na to by pismo było czytelne, a treść testamentu była logiczna, tak by nie pozostawiało wątpliwości co do woli spadkodawcy. Warto również poświęcić wiele uwagi na precyzyjne wyrażenie woli, tak by nie powstały późniejsze spory co do treści woli testatora.

Najbezpieczniejszym rodzajem testamentu jest testament notarialny, który zostaje sporządzony w formie aktu notarialnego przed notariuszem. Testament w formie aktu notarialnego jest jednocześnie dokumentem urzędowym. Bezpieczeństwo wynikające z tej formy testamentu wynika z kilku istotnych czynników, mianowicie notariusz bada tożsamość testatora, weryfikuje jego stan świadomości, jak i czuwa nad precyzją wyrażenia woli, a nadto sam testament zostaje i jest przechowywany w Kancelarii notarialnej, dlatego nie zachodzi ryzyko jego zniszczenia lub ukrycia przez inne osoby. W przypadku uzasadnionej niemożności stawienia się przez testatora w Kancelarii notarialnej istnieje możliwość złożenia oświadczenia woli przed notariuszem poza lokalem Kancelarii.

Następnym omawianym testamentem zwykłym jest testament allograficzny, który również jest dokumentem urzędowym. Jego sporządzenie polega na wyrażeniu woli testatora w obecności dwóch świadków przed osobą urzędową, którą może być jedynie: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu albo gminy lub kierownik urzędu stanu cywilnego. Sam testament jest sporządzony w formie protokołu opatrzonego datą, pod protokołem podpisać się muszą testator, osoba urzędowa oraz świadkowie. Należy zauważyć, że osoba głucha lub niema nie może wyrazić woli w tej formie testamentu, albowiem treść testamentu jest wyrażana ustnie, a następnie przed podpisaniem odczytywana testatorowi.

Przechodząc do krótkiego omówienia szczególnych form testowania, należy podkreślić, że formy te są dopuszczalne tylko w ustawowo określonych przypadkach, takich które obiektywnie uniemożliwiają sporządzenie testamentu w jednej z powyższych zwykłych form. Taką przesłanką będzie np. obawa rychłej śmierci. Powyższe oznacza, że ważność testamentu dokonanego w formie szczególnej zależy od tego czy przede wszystkim istniały ku temu przesłanki.

Najczęściej spotykanym testamentem w szczególnej formie jest testament ustny, który należy ogłosić w obecności trzech świadków (pełnoletnich, posiadających pełnią zdolność do czynności prawnych), następnie testament ten powinien zostać spisany przez jednego ze świadków lub osobę trzecią oraz podpisany przez wszystkich świadków albo co najmniej dwóch świadków i testatora. Spisany testament powinien zawierać miejsce i datę oświadczenia woli testatora. Jeśli testament ustny nie został spisany w terminie roku od wyrażenia woli testatora, to alternatywną możliwością jest złożenie zeznań przez wszystkich świadków przed Sądem w terminie 6. miesięcy od otwarcia spadku. Testament ustny staje się ważny dopiero po jego spisaniu lub wyrażeniu woli spadkodawcy przez świadków przed Sądem.

Testament podróżny można ogłosić w trakcie podroży statkiem morskim lub powietrznym. Oświadczenie woli testator składa wobec dowódcy statku lub jego zastępcy oraz dwóch świadków. Samo oświadczenie woli testatora spisuje jednak dowódca statku lub jego zastępca, dokument musi zostać opatrzony datą oraz zostać podpisany przez testatora, dowódcę statku lub jego zastępcę oraz dwóch świadków. Co ciekawe testament podróżny może zostać sporządzony przez osoby nieme, głuche lub głuchonieme.

Ostatnim z testamentów szczególnych jest testament wojskowy, który jest sporządzony w czasie mobilizacji militarnej, wojny albo niewoli. Z uwagi na raczej niespotykanie tej formy testamentu w obecnych czasach pozwolę sobie na pominięcie dalszych szczegółów jego dotyczących.

Czy możliwe jest zakwestionowanie testamentu? Na gruncie polskiego prawa jest to oczywiście możliwe, można tego dokonać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w postępowaniach o zmianę lub uchylenie postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, taka możliwość istnieje także w sprawie o zapłatę zachowku lub w sprawie o dział spadku. Możliwe jest nawet wniesienie powództwa o ustalenie ważności lub nieważności testamentu. Podważyć testament można wyłącznie przed Sądem. Zakwestionowanie ważności testamentu sprowadza się do wykazania, że zachodzi jedna z przesłanek jego nieważności, które to przesłanki wynikają z art. 945 kodeksu cywilnego, a polegają na wykazaniu, że testator w trakcie wyrażania swojej ostatniej woli co do rozporządzenia majątkiem był w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, testator był pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści lub był pod wpływem bezprawnej groźby.

Reasumując niniejszy artykuł pragnę zwrócić Państwa uwagę na to by swoją ostatnią wolę rozporządzenia majątkiem odpowiednio wyrazić i zabezpieczyć. Najbezpieczniejszą formą będzie testament notarialny. Testament holograficzny wiąże się z ryzykiem jego zniszczenia lub ukrycia przez osoby trzecie, które w ten sposób narażają się na niegodność dziedziczenia, która pozbawia ich prawa do spadkobrania i zachowku. Niezależnie of formy testamentu spadkodawca ma prawo w każdej chwili go odwołać lub zmienić, istotne jest to by ostatnia wola spadkodawcy była przemyślana i wyrażona precyzyjnie.

Niniejszy artykuł w sposób ogólnikowy traktuje o kwestii sporządzenia testamentu. W rzeczywistości liczne spory na tle prawa spadkowego pokazują, że uzasadniona jest konsultacja z profesjonalnym pełnomocnikiem, który po analizie sprawy przedstawi możliwości i strategię działania na etapie przedsądowym oraz sądowym.