OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY RODZICÓW WOBEC DZIECI

Data publikacji: 2020-04-16

 Niemniej w niniejszym artykule pragnę skoncentrować się na najczęściej występującym obowiązku alimentacyjnym jakie przysługuje dzieciom względem rodziców. Najważniejszymi regulacjami kodeksowymi dotyczącymi obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka są przepisy z art. 133 k. r. i o. oraz z art. 135 k. r. i o. – są to uregulowania przewidujące szczególne, odrębne od mających zwykle zastosowania zasad dotyczących zakresu i postaci obowiązku alimentacyjnego.
Jednym z najczęściej pojawiającym się pytaniem jest to czy rodzic ma obowiązek dostarczać środki utrzymania również dziecku, które ukończyło 18 rok życia. Przepisy z art. 133 k. r. i o. zupełnie pomijają kwestię wieku uprawnionego do alimentów i obowiązek ten uzależniają od tego czy dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie, zatem należy odpowiedzieć twierdząco, że obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka nie kończy się w momencie osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości. W powyższej kwestii bardzo klarowne stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 1998 roku, sygn. akt I CKN 521/98, gdzie orzekł, że:
„obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka nie jest ograniczony przez termin dojścia uprawnionego do pełnoletniości. Nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że ustaje z chwilą osiągnięcia przez uprawnionego określonego podstawowego, względnie średniego wykształcenia. Należyte przygotowanie do przyszłej pracy zawodowej może również obejmować studia wyższe, jeżeli tylko uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, by studia te rozpocząć, kontynuować i pomyślnie zakończyć. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletniość, należy brać pod rozwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy ich zdolności oraz cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki. Rodzice nie mogą zatem uchylić się od obowiązku alimentowania studiującego dziecka przez powoływanie się na to, że mogłoby ono już >>utrzymać się samodzielnie<<, gdyby podjęło pracę z chwilą osiągnięcia średniego wykształcenia. Jedynie brak pozytywnych wyników w nauce uzasadniałby ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców.”
Ugruntowane orzecznictwo i praktyka Sądów prowadzi do wniosku, że obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka nie jest ograniczony w czasie i istnieje tak długo jak dziecko potrzebuje wsparcia rodziców do zaspokojenia swoich podstawowych i uzasadnionych potrzeb życiowych. Zdecydowanie taką uzasadnioną potrzebą jest wsparcie rodzica przy zdobywaniu przez dziecko wykształcenia i kwalifikacji potrzebnych do wykonywania obranego zawodu, a co za tym idzie zarobkowania, które z kolei pozwoli mu na samodzielne utrzymanie. Sporną wśród rodziców kwestią jest to czy dziecko jest uprawnione do alimentów również w czasie zdobywania wyższego wykształcenia, należy tutaj zdecydowanie potwierdzić, że również okres studiów, niezależnie od tego czy nauka jest realizowana w systemie stacjonarnym czy niestacjonarnym, jest etapem zdobywania zawodu i usamodzielniania się dziecka, zatem również w tym okresie rodzic jest zobowiązany do alimentacji.
Kiedy rodzic może uchylić się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka? Polskie prawo rodzinne przewiduje tylko jeden wyjątek, który sprowadza się do sytuacji gdy dziecko dysponuje własnym majątkiem i dochody z tego majątku pozwalają dziecku na zaspokojenie podstawowych i uzasadnionych potrzeb. Stanowisko to znajduje odzwierciedlenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 roku, o sygn. I CKN 1177/99, w którym stwierdzono, iż „rodzice mogą być zwolnieni od świadczeń alimentacyjnych w stosunku do dziecka tylko wtedy, gdy dziecko posiada własny majątek, a dochody z tego majątku wystarczają na całkowite pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. We wszelkich innych wypadkach na rodzicach ciąży stanowczy obowiązek, ograniczony tylko ich możliwościami zarobkowymi i majątkowymi stosownie do art. 135 k.r. i o. W szczególności nie może zwolnić rodziców od obowiązku świadczeń alimentacyjnych okoliczność, że dziecko jest faktycznie utrzymywane przez kogo innego.”
Kwestią najbardziej sporną, która każdorazowo rozstrzygana jest indywidualnie przez Sąd, jest wysokość zobowiązania alimentacyjnego. Ogólne zasady ustalania wysokości alimentów zostały wskazane przepisach z art. 135 k. r. i o., gdzie wskazano, że zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga pojęcie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, należy przez to rozumieć przede wszystkim wszelkie potrzeby egzystencjalne jak zakup żywności, środków higieny, środków czystości, odzieży, lekarstw, do tego zakresu należą również wydatki na konsultacje lekarskie, rehabilitację, wyprawkę szkolną, a także wydatki o pozornie mniejszym znaczeniu jak wydatki na hobby, czas wolny, kieszonkowe etc. Do uzasadnionych podstawowych potrzeb dziecka z całą pewnością nie należy potrzeba zakupu markowej odzieży czy drogiego sprzętu elektronicznego i w zdecydowanej większości przypadków nie zostanie uwzględniona. Przechodząc natomiast do kwestii zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego należy podkreślić, że nie chodzi jedynie o aktualne zarobki jakie osiąga zobowiązany, ale o zarobki jakie mógłby osiągać w przypadku wykorzystania pełnego potencjału zawodowego i należytej staranności. Przykładowo zmiana pracy przez zobowiązanego do alimentacji na pracę ze znacznie niższym wynagrodzeniem, poza pewnymi wyjątkami, nie będzie stanowiła przesłanki do zmniejszenia alimentów. Również posiadanie statusu bezrobotnego nie stanowi jakiejkolwiek przesłanki do uchylenia alimentów, bowiem osoba zobowiązana do alimentacji ma obowiązek taką pracę podjąć. Przy ustalaniu wysokości alimentów bierze się również pod uwagę możliwości majątkowe tj. majątek jakim dysponuje zobowiązany do alimentów. Nie można również pominąć tzw. zasady równej stopy życiowej, która ma istotne znaczenie przy ustalaniu wysokości alimentów. Zasada ta sprowadza się do zapewnienia uprawnionemu dziecku prawa do życia na takim samym poziomie (standardzie) jak zobowiązany do alimentacji rodzic, dlatego tak istotne w postępowaniu sądowym jest prawidłowe wykazanie standardu życia zobowiązanego do alimentacji. W przypadku postępowania rozwodowego Sąd Okręgowy ma obowiązek orzec o obowiązku alimentacyjnym względem małoletnich dzieci pochodzących z małżeństwa. Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci pozamałżeńskich jest ustalany przez Sąd Rejonowy właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka. Również Sąd Rejonowy właściwy ze względu na miejsce pobytu dziecka będzie rozstrzygał sprawy o podwyższenie, obniżenie oraz wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. Niniejszy artykuł omawia zagadnienie obowiązku alimentacyjnego względem dzieci w sposób ogólny, a co za tym idzie zagadnienie to nie mogło zostać w tym miejscu wyczerpane. Sprawy alimentacyjne cechują się znaczną indywidualnością, dlatego należy dużą uwagę poświęcić na przygotowanie materiału dowodowego i rozstrzygniecie wątpliwych kwestii.